Toạ đàm chuyên đề “Di cư nội địa ở đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long: Vấn đề hiện nay và hàm ý chính sách”

Ngày 24/9/2024, trong khuôn khổ hợp tác giữa Trường Đại học Kinh tế Quốc dân và Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam đã tổ chức thành công Toạ đàm chuyên đề “Di cư nội địa ở đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long: Vấn đề hiện nay và hàm ý chính sách”.

Quang cảnh tại Toạ đàm

Tham dự Toạ đàm, về phía UNDP có: bà Đỗ Lê Thu Ngọc – Trợ lý Đại diện thường trú, Trưởng phòng Phát triển Bao trùm; bà Sabina Stein – Trợ lý Đại diện thường trú, Trưởng phòng Quản trị và Tham gia; bà Đỗ Thanh Huyền – Chuyên gia phân tích chính sách công, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc UNDP tại Việt Nam. Về phía khách mời có: TS. Ngô Xuân Liễu – Giám đốc Trung tâm Quốc gia về Dịch vụ Việc làm, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; TS. Nghiêm Thị Thủy – Viện Xã hội học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam; TS. Bùi Thái Quyên – Phó Trưởng phòng Kế hoạch – Đối ngoại, Viện Khoa học Lao động và Xã hội, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; GS.TS.BS. Nguyễn Anh Trí – Đại biểu Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Các vấn đề xã hội, Quốc hội Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam; TS. Trần Ngọc Diễn – Nguyên Tổng biên tập Tạp chí Lao động & Xã hội, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; cùng các phóng viên báo chí, truyền hình tới dự và đưa tin về buổi Tọa đàm.

Về phía Trường Đại học Kinh tế Quốc dân có: PGS.TS Nguyễn Thành Hiếu – Phó Hiệu trưởng; PGS.TS. Lê Quang Cảnh – Viện trưởng Viện Phát triển Bền vững; cùng đại diện lãnh đạo các Phòng ban, Khoa, Viện, Trung tâm, các nhà khoa học, nghiên cứu sinh trong và ngoài trường.

Mục tiêu của buổi tọa đàm nhằm chia sẻ và thảo luận kết quả nghiên cứu đề tài di cư do Viện Phát triển Bền vững (thuộc Trường Đại học Kinh tế Quốc dân) và UNDP tại Việt Nam phối hợp thực hiện trong thời gian vừa qua, với sự tài trợ của Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc (DFAT) thông qua Chương trình nghiên cứu Hiệu quả quản trị và hành chính công ở Việt Nam (PAPI).

PGS.TS Nguyễn Thành Hiếu – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân phát biểu khai mạc

Phát biểu khai mạc Toạ đàm, PGS.TS Nguyễn Thành Hiếu – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân chào mừng quý đại biểu, các nhà khoa học Việt Nam tới tham dự buổi Tọa đàm công bố kết quả nghiên cứu.

PGS. Nguyễn Thành Hiếu cho hay, Tọa đàm được tổ chức trong bối cảnh hai vùng đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long có công nghiệp hóa và đô thị hóa diễn ra rộng khắp nhưng khác biệt về không gian nên tạo ra những vùng với sức “kéo” và “đẩy” di cư khác nhau, dẫn tới những thách thức trong quản trị di cư nội vùng tại hai vùng đồng bằng lớn nhất Việt Nam là khác nhau.

Hơn nữa, di cư là một vấn đề đa chiều đòi hỏi phải xem xét nó từ nhiều góc độ và các bên liên quan khác nhau. Bên cạnh các yếu tố công nghiệp hóa, đô thị hóa, đói nghèo và thay đổi nhân khẩu học, các yếu tố quyết định di cư có thể đến từ các hiện tượng liên quan tới lối sống và biến đổi khí hậu, đặc biệt là ở Đồng bằng sông Cửu Long. Do đó, việc tiến hành một nghiên cứu sâu hơn về động lực di cư, công việc, đời sống và tiếp cận dịch vụ công ở vùng đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long vừa mang tính thời sự vừa cung cấp dẫn chứng giúp xây dựng chính sách thích ứng với di cư, đảm bảo bình đẳng giữa người thường trú và tạm trú ở hai vùng đồng bằng. Chúng tôi đánh giá rất cao sáng kiến và sự hợp tác của UNDP, Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc cùng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân trong triển khai hoạt động nghiên cứu này.

PGS.TS Nguyễn Thành Hiếu nhấn mạnh, nghiên cứu tư vấn chính sách là một trong những thế mạnh của Trường Đại học Kinh tế Quốc dân – Trường đại học định hướng nghiên cứu và là một trong những trường đại học hàng đầu, giàu truyền thống của Việt Nam trong lĩnh vực kinh tế, quản trị kinh doanh và quản lý. “Tôi hy vọng rằng kết quả nghiên cứu công bố trong ngày hôm nay sẽ không chỉ dừng lại ở báo cáo trong hội trường, mà sẽ có những đóng góp tích cực đến thực tiễn chính sách dành cho người di cư ở Việt Nam, góp phần nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ công và nâng cao chất lượng cuộc sống của người di cư ở hai vùng đồng bằng Sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long”.

Cuối bài phát biểu, Phó Hiệu trưởng Nguyễn Thành Hiếu chúc buổi Tọa đàm thành công và có thêm nhiều ý kiến đề xuất xác đáng nhằm giúp người di cư được Công nhận – Bảo vệ – Hòa nhập cộng đồng ở nơi đến; giúp các địa phương biến nguồn lực di cư thành nội lực phát triển.

Bà Sabina Stein – Trợ lý Đại diện thường trú, Trưởng phòng Quản trị và Tham gia, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc UNDP tại Việt Nam phát biểu

Hiện nay, di cư mang đến đóng góp và cả thách thức cho phát triển kinh tế xã hội và công tác quản lý ở các địa phương. Kết quả nghiên cứu cho thấy, công tác quản lý di cư được thực hiện sát sao ở Đồng bằng sông Cửu Long và có biểu hiện quá tải ở đồng bằng sông Hồng. Sự phối hợp giữa cơ quan quản lý cư trú và quản lý lao động chưa chặt chẽ. Tuy hầu hết người di cư đều thực hiện khai báo tạm trú, đăng ký cư trú nhưng người di cư chưa hiểu rõ và phân biệt giữa đăng ký tạm trú và thông báo lưu trú. Ngoài ra, chính sách ban hành và thực hiện ở cấp địa phương, cấp tỉnh còn có sự phân biệt giữa người thường trú và người tạm trú. Thậm chí nhiều chính sách chỉ quan tâm đến đối tượng hỗ trợ là người thường trú.

Tại buổi Tọa đàm, bà Đỗ Lê Thu Ngọc – Trợ lý Đại diện Thường trú, Trưởng phòng Tăng trưởng Bao trùm, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam cho rằng: “Để thực sự khai thác tiềm năng của di cư, chúng ta cần thiết lập môi trường thúc đẩy sự hòa nhập của người di cư với các cộng đồng địa phương nơi đến, xây dựng cầu nối gắn kết xã hội và thịnh vượng cho tất cả mọi người. Cơ hội học tập bình đẳng cho con em của người di cư tại các địa phương đến sẽ hỗ trợ rất nhiều cho quá trình hòa nhập. Giảm bớt khó khăn trong việc tiếp cận các thủ tục hành chính tại các tỉnh tiếp nhận cũng là cách thức cần thiết để hỗ trợ người di cư”.

PGS.TS. Lê Quang Cảnh – Viện trưởng Viện Phát triển Bền vững trình bày kết quả nghiên cứu tại Toạ đàm

Theo kết quả nghiên cứu, đa số người di cư trong mẫu nghiên cứu chưa được hưởng các phúc lợi xã hội cơ bản. Nhiều người di cư không có chuyên môn thường làm lao động đơn giản trong các công ty hoặc làm tự do với công việc theo mùa vụ, không có bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, kể cả bảo hiểm xã hội tự nguyện, và chưa được hưởng chính sách trợ giúp xã hội ở địa phương điểm đến.

Đáng chú ý, phần lớn người lao động di cư sống trong các khu nhà trọ không đủ tiêu chuẩn, chật chội, ẩm mốc, không đủ đồ dùng cơ bản, và đặc biệt không đảm bảo tiêu chuẩn về phòng chống cháy nổ. Đời sống tinh thần, tình cảm gia đình của người di cư bị chia cắt và đây là nguyên nhân của nhiều vấn đề xã hội cần được quan tâm giải quyết. Về tiếp cận dịch vụ giáo dục phổ thông cho con cái, nhiều người di cư khó tiếp cận dịch vụ giáo dục công lập. Các cơ sở giáo dục công lập ở nhiều địa phương có biểu hiện quá tải bởi không dự báo được chính xác số lượng học sinh biến động trong năm học. Trẻ em di cư phải học tập trong cơ sở mầm non tư nhân với chi phí đắt đỏ hơn. Từ góc độ giới, người nữ di cư phải đối mặt với nhiều thách thức về tâm lý, xã hội và hòa nhập cộng đồng hơn người nam di cư.

Kết quả phỏng vấn người di cư ở hai vùng đồng bằng cho thấy, người di cư hầu như không tham gia quản trị địa phương và các hoạt động cộng đồng, văn hóa, thể thao ở nơi tạm trú. Hiếm khi người di cư tham gia họp và đóng góp ý kiến ở thôn/tổ dân phố và gần như không tham gia bầu cử tại nơi di cư đến.

Nghiên cứu cũng đề xuất nhiều giải pháp và khuyến nghị chính sách nhằm đảm bảo quyền được công nhận, bảo vệ và hòa nhập cộng đồng của người di cư ở nơi đến. Nhà nước cần có quy hoạch và dành quỹ đất cho xây dựng nhà ở cho người có thu nhập thấp, trong đó không phân biệt người thường trú hay người di cư và đa dạng hình thức cung ứng nhà ở cho người lao động. Ngoài ra, với khu vực chịu tác động nhiều bởi yếu tố “đẩy” như đồng bằng sông Cửu Long cần khuyến khích di cư con lắc, tạo việc làm trong khu vực nông nghiệp ở các vùng nông thôn nhằm giữ lao động ở lại. Đồng thời, cải thiện kết nối giao thông thuận tiện để người dân đi về trong ngày giúp giảm sức ép về nhà ở và dịch vụ giáo dục tại nơi đến.

Cũng tại Toạ đàm, nhóm nghiên cứu đã nhận được nhiều ý kiến đóng góp từ chuyên gia về kết quả nghiên cứu và cập nhật chính sách có liên quan.

Một số hình ảnh tại buổi Toạ đàm: